Het effect van massage op hoofdpijn InleidingHoofdpijnklachten zijn veelvoorkomende klachten. De “International Headache Society” (IHS) onderscheidt 4 soorten hoofdpijn: spanningshoofdpijn, migraine, medicatieovergebruikshoofdpijn en clusterhoofdpijn.In dit artikel worden de hoofdpijnklachten kort beschreven en het effect van massage op deze klachten gegeven. SpanningshoofdpijnSpanningshoofdpijn kenmerkt zich door drukkende of knellende hoofdpijn rondom de schedel. Deze kan van enkele minuten tot een aantal dagen duren, met een lichte tot matige intensiteit. Ook komt verminderde eetlust en overgevoeligheid voor licht of geluid voor. Misselijkheid, braken of verergering van de klachten bij lichamelijke activiteit worden bij spanningshoofdpijn niet waargenomen.Over de pathofysiologie van spanningshoofdpijn is niet veel bekend (Nederlandse Vereniging voor neurologie 2007). Spanning of spierspanning zijn geen primaire oorzaken, al kunnen beiden factoren wel intermediair of verergerend zijn. (NGH-Standaard Hoofdpijn, 2014). Daarom zou massage symptomen van spanningshoofdpijn kunnen verlichten. Quinn C, et al onderzochten in een Randomised Controlled Trial (RCT) het effect van schouder- en nekmassage op het verminderen van spanningshoofdpijn gedurende 4 weken. De interventie bestond uit 8 sessies van 30 minuten massage volgens een gestandaardiseerd protocol. Na deze 4 weken werd er een reductie van de incidentie van spanningshoofdpijn gemeten. Helaas kon er geen significant verband getoond worden omdat de onderzoekspopulatie daarvoor te klein was (N=4).Het lijkt er echter op, dat massage een positieve invloed heeft op spanningshoofdpijn. Voor een diagnose en om andere aandoeningen uit te sluiten, is het van belang om de huisarts in te schakelen.In het geval van spanningshoofdpijn kunnen geruststelling en verandering in leefstijl een gunstig effect hebben. Ook wordt er vaak overwogen om een korte medicamenteuze behandeling te starten met paracetamol of een NSAID. Over het effect van medicamenteuze behadeling is de literatuur echter niet eenduidig (NGH-Standaard Hoofdpijn, 2014). MigraineMigraine is een andere vorm van hoofdpijn. Het kenmerkt zich door aanvallen van eenzijdige, bonzende hoofdpijn en/of braken, die verergeren door lichamelijk activiteit. Daarnaast is er vaak sprake van licht- en geluidsovergevoeligheid. Een aanval duurt tussen de 4 en 72 uur. Bij 15-25% van de mensen met migraine wordt een aanval voorafgegaan door een aura. Dit is een focal neurologisch reversibel symptoom. Voorbeelden hiervan zijn: visusstoornissen, tintelingen of dood gevoel in lippen, gelaat of hand, eenzijdige spierzwakte en gestoorde spraak. Een of meer van deze aurasymptomen ontwikkelt zich van 5 tot maximaal 60 minuten voor de aanval.Een aura moet onderscheiden worden van de soms optredende prodromale verschijnselen (verschijnselen die een voorbode zijn van een aanval). Deze laatste ontstaan enige uren tot een dag voorafgaande aan de migraineaanval en kunnen bestaan uit hyper- of hypoactiviteit, depressieve gevoelens of hypomane stemming, trek in bepaalde voedingsmiddelen en geeuwen.Menstruatie, visuele prikkels als lichtflitsen, weersveranderingen, vasten, slaapgebrek, smaakversterker glutaminezuur (zit onder andere in Chinees eten en kant-en-klaarmaaltijden), wijn (sulfiet), nitraten en aspartaam (wordt gebruikt als zoetstof) kunnen migraineaanvallen uitlokkenOver het ziekteverloop is nog niet veel bekend. Wat men wel weet, is dat bij kinderen met migraine de duur van de aanval korter is dan bij volwassenen, namelijk tussen de 30 minuten en 48 uur. De menopauze geeft bij de vrouwen geen vermindering van klachten.Over de pathofysiologie is bij migraine meer bekend dan bij spanningshoofdpijn. Migraine is een neurovasculaire hoofdpijn, wat inhoudt dat een neurale prikkeling verwijding van de bloedvaten tot gevolg heeft met als gevolg: pijn en nog meer stimulatie van het zenuwstelsel.Om de stimulatie van het zenuwstelsel te remmen, kan massage worden gebruikt. Lawler & Cameron (2006) onderzochten 47 volwassen met migraine. Het effect werd onderzocht van 30 minuten klassieke massage over een periode van 13 weken. Het aantal aanvallen nam door de massage significant af, maar de intensiteit bleef hetzelfde. Tevens werd ook een effect van massage op de verbetering van slaap gezien (p<0.01). Verder zal de huisarts de diagnose moeten stellen. Vaak wordt er NSAID’s, paracetamol of triptanen voorgeschreven welke effectief lijken te zijn. Daarnaast wordt vaak ook een hoofdpijndagboek opgesteld om inzicht te krijgen wat het effect is van de geneesmiddelen en waardoor de hoofdpijn getriggerd wordt. ClusterhoofdpijnDe pathofysiologie en etiologie van clusterhoofdpijn is onbekend. Clusterhoofdpijn gaat gepaard met pijnklachten van de nervus trigeminus. Deze zenuw is verantwoordelijk voor zintuiglijke waarneming. Vandaar dat clusterhoofdpijn vaak gepaard gaat met aangezichtspijn. De pijn gaat vaak gepaard met een rood, tranend oog, neusverstopping, ooglidoedeem, pupilvernauwing en/of pupilvernauwing, verhoogde zweetsecretie van voorhoofd/gelaat en onrustig gevoel en bewegingsdrang.De diagnose is lastig te stellen, omdat er ook sprake kan zijn van verstoorde intercerebrale processen of vaatafwijkingen.Wat erg opmerkelijk is, is dat de aanvallen in clusters van weken tot maanden optreden. Er zijn aanwijzingen dat de hypothalamus als een belangrijke regulator fungeert van het optreden van hoofdpijnaanvallen (May 1998). Bij 80 tot 85% van de patiënten met clusterhoofdpijn is er sprake van een episodische vorm waarbij er een reeks van aanvallen alternerend optreedt met pijnvrije episodes. Het is onduidelijk waarom de aanvallen in clusters van weken tot maanden optreden. Tijdens een clusterperiode kunnen bepaalde factoren aanleiding geven tot het optreden van aanvallen. Dit zijn onder andere alcohol, histamine, nitraten, lange vliegreizen of verblijf op grote hoogte, zoals in de bergen. Met het toenemen van de leeftijd neemt vaak de tijd tussen de clusters toe. Tijdens een clusterperiode heeft het zin om de genoemde eventuele provocerende factoren te vermijden (NGH-Standaard Hoofdpijn, 2014). Verder wordt de eerste clusterhoofdpijn altijd door de neuroloog behandeld. Zuurstoftherapie en het toedienen van triptaan lijken effectieve methoden voor het behandelen van aanvallen (Francis 2010, Law 2010, Matharu 2010). MedicatieovergebruikshoofdpijnKlachten van medicatieovergebruikshoofdpijn zijn aspecifieke hoofdpijnklachten die worden veroorzaakt door overmatig gebruik van medicatie of andere middelen gedurende langer dan 3 maanden. Dit zijn onder andere: NSAID’s(>15 per maand), paracetamol (>15 per maand) en triptanen (>10 per maand). De mensen met middelen geïnduceerde hoofdpijn klagen over een aanvalsgewijze hoofdpijn die in de loop van de tijd in frequentie is toegenomen. Vaak worden de mensen er s ‘nachts of s ’ochtends wakker van en nemen dan weer medicatie. De patiënten raken zo in een vicieuze cirkel met dagelijks optredende hoofdpijn en dagelijks optredende inname van medicijnen. Behalve hoofdpijn komende de volgende symptomen ook voor: vermoeidheid, misselijkheid, snelle irritatie, concentratiestoornissen, rusteloosheid, angst en depressie (NGH-Standaard Hoofdpijn, 2014).Het moge duidelijk zijn dat massage bij medicatieovergebruikshoofdpijn niet de juiste behandeling is. ConclusieMassage lijkt een positief effect te hebben op zowel de spanningshoofdpijn als migraine aanvallen in twee Randomised Controlled Trials. Clusterhoofdpijn zal worden behandeld door de neuroloog. Het verdient aanbeveling om meer onderzoek te doen over het effect van massage op de verschillende soorten hoofdpijnklachten. Dit moet dan gebeuren met een grotere steekproef, zodat meer definitieve conclusies getrokken kunnen worden. Bronvermelding: www.mspopleidingen.nl
